„Jak wychować nazistę” Gregor Ziemer

przekład: Anna Dorota Kamińska

Wydawnictwo Znak litera nova, Kraków 2021

gatunek: reportaż

Reportaże Gregora Ziemera tłumaczą jak ważna jest rola edukacji i nauczycieli w kształtowaniu społeczeństwa, jak państwo może w tym procesie uczestniczyć i co może tym samym osiągnąć. A cele bywają, jak wiemy różne, niekoniecznie dobre.

„Buch, czyli książka” skupia się na literaturze niemieckojęzycznej, ale także na książkach poświęconych Niemcom – historii, stosunkom polsko-niemieckim. Stąd nie dziwcie się proszę, że zaprezentuję Wam książkę, która powstała w języku angielskim, ale jej tematyka jest według mnie niezwykle „niemiecka”, ważna i aktualna.

„Education for Death” – tak brzmi oryginalny tytuł książki, którą wydano w USA w 1941 roku. Jej autorem jest amerykański pedagog, pisarz i korespondent Gregor Ziemer, który żył w Niemczech w latach 1928 – 1939 roku i pełnił funkcję dyrektora szkoły amerykańskiej w Berlinie. Jego uczniami były między innymi dzieci pochodzenia żydowskiego, będące ofiarami coraz większej przemocy ze strony niemieckich rówieśników. To oraz fakt, że Ziemer był świadomy schyłku demokracji w Niemczech i narodzin wraz z wielkim rozkwitem nazizmu spowodowało, że z dziennikarskim zacięciem zaczął pisać reportaże o edukacji nazistowskiej w Niemczech. Swoje obserwacje spisywał w formie notatek, a po powrocie do USA opublikował książkę, o której mówimy. Później wrócił jeszcze do Europy i pracował jako korespondent. Pomagał także w procesach norymberskich prowadzonych przeciwko głównym zbrodniarzom trzeciej Rzeszy. Napisał także inne książki o tej tematyce, ale największy rozgłos przyniosło mu właśnie „Education for Death”. Sam Walt Disney już w 1943 roku wyprodukował film animowany na podstawie książki, w którym  głównym bohaterem jest chłopiec Hans indoktrynowany przez Hitlerjugend.

Dosłownie kilka miesięcy temu dostałam wiadomość z pytaniem, czy mogę polecić lektury tłumaczące, dlaczego Niemcy byli w stanie dopuścić do czegoś takiego jak nazizm, holokaust. Dlaczego zgodzili się, dali przyzwolenie na zagładę. Takich lektur jest dużo. Nie jestem historyczką, nie zamierzam oceniać, oskarżać, ale cieszę się, że takie książki jak ta, są wydawane w Polsce. Podtytuł książki „Jak wychować nazistę” brzmi: „Reportaż o fanatycznej edukacji”. Jasne, że mówimy zatem nie tylko o nazizmie, ale również o doktrynach, ślepym podporządkowaniu się jednostce, rozwoju systemów autorytarnych, o procesach prowadzących do osłabienia demokracji i rządzeniu przez ludzi nie umiejących porozumiewać się z innymi, narzucający swoje przekonania, wiarę, poglądy całej reszcie społeczeństwa. Brzmi znajomo? No właśnie.

Książka Ziemera składa się z 8 reportaży oraz fotografii przedstawiających indoktrynację niemieckich dzieci i młodzieży. Autor uzyskał zgodę od ówczesnego ministra edukacji Bernharda Rusta, aby móc brać udział w różnych ceremoniach szkolnych i odwiedzać strzeżone przed cudzoziemcami placówki np. szkoły, domy samotnych matek, sanatoria, obozy młodzieżowe, itd. Ta zgoda nie jest taka oczywista i była z pewnością przemyślaną decyzją. Naziści nienawidzili Amerykanów, dlaczego więc chcieli dopuścić dyrektora szkoły do sekretnego świata Hitlerjugend? A dlatego, by pokazać całemu światu, że są gotowi ginąć za swój kraj, za swojego wodza, aby zademonstrować według nich bezbłędny system edukacji oparty na patriotyzmie i chęci walki.

Dotyczy to wszystkich, nie tylko młodych mężczyzn i żołnierzy. Wszyscy zdrowi Niemcy mieli swoje miejsce w sercu wodza – Hitlera. Ziemer opisuje zatem, w jaki sposób państwo wychowywało dzieci, co było ważne w edukacji chłopców, a co w edukacji dziewcząt, których przypomnijmy, jedynym zadaniem było rodzenie zdrowych żołnierzy. Ziemer odwiedza szkoły, obozy młodzieżowe Hitlerjugend, domy opieki dla samotnych matek, które z dumą rodziły nieślubne dzieci, by oddać je państwu pod opiekę i móc ponownie zachodzić w ciążę. Wielkie wrażenie wywołuje na czytelnikach jego relacja ze szpitala, w którym mówi o sterylizacji kobiet, czy opisy podręczników szkolnych i zawartych w nich propagandowych treści.

Fanatyzm jest straszny, ale jest wymysłem ludzi.

Te reportaże tłumaczą, jak ważna jest rola edukacji i nauczycieli w kształtowaniu społeczeństwa, jak państwo może w tym procesie uczestniczyć i co może tym samym osiągnąć. A cele bywają jak wiemy różne, nie zawsze dobre.

 Ziemer nie ocenia jednostek tylko system, nie krytykuje ludzi, którzy znaleźli się tak naprawdę w pułapce. Nigdy nie pisze na przykład, że Niemcy są źli. On opowiada, na czym polega system zmuszający ludzi do zabijania w imieniu państwa i w zgodzie z prawem. A system ten został zorganizowany z mistrzowską precyzją, przez co w przeciągu kilkunastu lat, miliony ludzi uwierzyło, że będzie im lepiej, jeśli podporządkują się Hitlerowi. Brakuje mi u Ziemera nieco ogólnych informacji o kryzysie gospodarczym, który doprowadził Hitlera do władzy. On nie pisze na przykład o rodzicach dzieci wysyłanych do niemieckich szkół. W jakiej byli oni sytuacji, gdzie pracowali i jaki był ich status. Ziemer pisze stricte o placówkach, o tym jak były zorganizowane, o tym, dlaczego Hitlerjugend było dla młodych atrakcyjne i jak wyglądało dzieciństwo i młodość w kraju rządzonym przez oczarowanych nazizmem dorosłych.

Czytanie takich książek powinno być obowiązkiem, kto wie, może można by się z nich więcej nauczyć i dowiedzieć, niż z podręczników do nauki historii, które są oparte na suchych faktach i danych liczbowych. Ta książka jest ostrzeżeniem i podręcznikiem opowiadającym o tym, jak państwo może mieć wpływ na kształtowanie nas i naszych dzieci. Obojętne gdzie, czy w Niemczech czy w Polsce.

Jeśli interesuje Was historia Niemiec, a także teraźniejszość Polski – przeczytajcie tę książkę.